U Srbiji osam procenata stanovništva čine osobe sa invaliditetom, od kojih su 58 odsto žene. Ovde, kao i u svetu one su višestruko diskriminisane – zbog toga što su žene i zbog toga što imaju invaliditet. Zakoni su samo prvi korak ka poboljšanju njihovog položaja, ali brojne institucije i organizacije koje štite prava ove grupe žena upozoravaju da su svakodnevno suočene sa brojnim problemima.

Države koje su ratifikovale Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom, među kojima je i Srbija od 2009. godine, imaju u vidu da su žene sa invaliditetom izložene višestrukoj diskriminaciji. A tu je i ona koja se odnosi na roditeljstvo. 

I Komitet za prava osoba sa invaliditetom zabrinut je zbog zaštite prava žena i devojčica u oblasti seksualnog i reproduktivnog zdravlja. Upozoravaju da je širenje stereotipa na osnovu invaliditeta i pola može da izazove ozbiljne posledice na pravo žena da zasnuju porodicu. Najčešći stereotipi o ženama sa invaliditetom koji su i vrlo štetni odnose se na stavove da su one aseksualne, nesposobne, iracionalne… 

Zato je vrlo važno isticati da žene sa invaliditetom, baš kao i sve ostale, imaju pravo da odlučuju o broju i razmaku između rađanja dece, medicinskim ili terapijskim lečenjem, uključujući odluke o zadržavanju plodnosti, reproduktivnoj autonomiji, pravo na saglašavanje sa priznavanjem očinstva. Na putu do potomstva često su obeshrabrene pretpostavkama da će roditi decu sa invaliditetom, pa se tako ustvari sprečavaju da ostvare svoje pravo na majčinstvo. 

S toga, informacije o seksualnom i reproduktivnom zdravlju treba da uključe i informacije o: zdravlju majki, kontracepciji, planiranju porodice, informacije o seksualno prenosivim bolestima, metodama za sprečavanje prenošenja HIV infekcije, bezbednom abortusu i nezi nakon abortusa, mogućnostima u pogledu lečenja neplodnosti, kao i informacije u vezi sa karcinomom reproduktivnih organa. 

Onemogućavanje pristupa informacijama o seksualnom i reproduktivnom zdravlju može da poveća rizik od seksualnog nasilja. Dok lišenje poslovne sposobnosti može da olakša prisilne intervencije kao što su sterilizacija, abortus, kontracepcija…

Žene sa invaliditetom u Zimbabveu imaju iste probleme kao žene iz Srbije

Komitet ukazuje da pogrešni i štetni rodni stereotipi i stereotipi o invaliditetu i mogu dovesti do toga da majke sa invaliditetom budu izložene diskriminaciji u pravnom sistemu. Recimo, da su disproporcionalno češće stranke u postupcima u vezi sa decom i roditeljstvom u odnosu na majke iz opšte populacije, kao i da neuporedivo češće gube kontakt sa svojom decom i lišene su roditeljskog prava, a deca se daju na usvajanje ili se smeštaju u institucije.

Ustav naše zemlje zabranjuje svaku diskriminaciju na osnovu različitih ličnih svojstava, među kojima su pol i psihički ili fizički invaliditet. Propisano je da svako ima pravo da slobodno odluči o rađanju dece, kao i da se majci pruža posebna podrška i zaštita pre i posle porođaja. 

U istraživanju reporoduktivnog zdravlja žena sa invaliditetom Pokrajinski ombudsman je utvrdio da zemlje u okruženju imaju slična iskustva. Rezultati u Hrvatskoj pokazali su da je 55 odsto ispitanica navelo da su doživele diskriminaciju na osnovu invaliditeta, a 28 odsto da su bile diskriminisane na osnovu pola. U najvećem broju slučajeva izajvile da su doživele diskriminaciju u zdravstvenim ustanovama. Rezultati drugog istraživanja u Hrvatskoj pokazuju je neophodna jača finansijska podrška žena sa invaliditetom koje su majke, onih koje žele da se u toj ulozi ostvare, kao i suzbijanje predrasuda prema majkama sa invaliditetom.

Situacija nije sjajna ni na drugim kontinentima. Istraživanje o uskraćivanju seksualnih i reproduktivnih prava ženama sa intelektualnim invaliditetom u Meksiku pokazalo je da je polovini žena rečeno da ne bi trebalo da imaju decu. 

U SAD-u je Medicinski fakultet Baylor iz Teksasa sproveo je nacionalno istraživanje o položaju žena sa fizičkim invaliditetom, koje je pokazalo da skoro polovina ispitanica smatra da ne poseduje adekvatne informacije o tome kako njihov invaliditet utiče na njihovu seksualnost. Takođe, žene sa fizičkim invaliditetom, kako je navedeno, suočavaju se sa značajnim teškoćama u pronalaženju lekara koji je edukovan o njihovom invaliditetu i koji bi mogao da im pomogne da iznesu trudnoću.

Navaden je i primer Zimbabvea u kojem žene sa invaliditetom imaju iste probleme kao žene iz Srbije. Nedovoljno obučeno osoblje, nepristupačne klinike, nedostatak privatnosti u zdravstvenim centrima…

*Ovaj tekst deo je projekta Majčinstvo i invaliditet “Dajmo i njima šansu” koji sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja. Izneti stavovi ne izražavaju nužno stavove ministarstva.